Альпын нуруунаас Алтайгаа санагалзсан өдрүүд

Сайн байцгаана уу, блогчид оо. Нэг мэдсэн чинь бараг жил болчихжээ. Удтал алга болсондоо хүлцэл өчье. Намайг эзгүйд хаалгыг минь тогшсон бүх хүнд баярлалаа.

Швейцарийн хөгжлийн агентлаг Монголд тустай олон ажил санаачлан хийснийг бид сайн мэднэ. Энэ удаад тэд хамтын ажиллагааны цоо шинэ загвар бий болгохоор шийджээ. Тодруулбал Швейцарийн нэгэн муж, Монголын аль нэг аймаг хоёрын хооронд хамтын ажиллагаа, түншлэлийг бий болгохыг зорьж, Юура муж, Говь-Алтай аймаг хоёрыг сонгожээ. Ингэхдээ зүгээр ч нэг сонгосонгүй. Юуны өмнө адил төстэй шинжүүдийг нь чухалчилж. Говь-Алтай аймаг 63 мянга гаруй хүнтэй. Юура мужид 69 мянган хүн амьдардаг.Хоёулаа хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл түлхүү эрхэлдэг. Хоёулаа тал хөндий, бас уултай. Аль аль нь нэгэн цагт далай тэнгисийн ёроол байсан, хаа хаанаас нь динозаврын олдвор олддог гээд харьцуулан яривал олон зүйлийг өгүүлж болно.
Ер нь Говь-Алтай аймаг Швейцаритай нэлээд хэдэн жилийн өмнөөс идэвхтэй харилцаж байгаа юм. 1999-2001 оны зуднаар баруун аймгууд малынхаа тэн хагасыг алдаад байхад Швейцарийн хөгжлийн агентлаг хэд хэдэн хөтөлбөр санаачлан Говь-Алтайн малгүй болсон 2000 өрхөд мөнгөн тусламж өгч, жижиг аж ахуйг дэмжих санхүүгийн төсөл хэрэгжүүлж эхэлсэн үеэс хамтын ажиллагааны түүх эхэлдэг.
Төсөрхөн Говь-Алтай аймгийн Засаг дарга Р.Цогтбаатар тэргүүтэй төлөөлөгчид Швейцарийн холбооны улсын Юура мужид зочлоод ирлээ. Энэхүү айлчлалын сонин хачнаас цувралаар өгүүлье.
Нэг.Унаганы баяр
Унаганы уралдаан болно гэж сонсоод юуны түрүүнд хурд хүч сорьсон дааганы уралдаан л сэтгэлд буулаа. Гэтэл огт өөр дүр зураг угтав. Эндээс л бидний сэтгэлгээ, амьдралын хэв маягийн зөрөө харагдаж эхэллээ.
Бидний очсон сумынхан жил бүр унаганы сонгон шалгаруулалт хийдэг гэнэ. Энэ нь нэг ёсны том баяр юм. Монголчууд сумын наадамд ирэхдээ хамгийн үнэтэй гоё хувцсаа өмсөж, өөрийгөө эхэлж гоёдог. Гэтэл эндхийн малчид өөрийгөө биш, уралдаанд оролцуулах адуугаа бидний хэлдгээр нүдийг нь бүлтэртэл гоёно. Адуугаа гэсний учир бол сонгон шалгаруулалтад оролцуулах унагыг заавал эхтэй нь цуг авчирна. Эх унага хоёроо адилхан гоёно. Дэлийг нь сумлан засч, чамин гоё чимэг зүүлт бүхий ногтоор ногтолсон ижил зүсмийн олон гүү, унага нэг шузганд зэрэгцэн зогсох нь хүндэт харуулын цэрэг шиг сүрлэг юм билээ.

Унагыг дөрөвдүгээр сараас өмнө ба хойно төрсөн гэж хоёр ангилан шалгаруулдаг . Шалгаруулах үзүүлэлт нь энгийн. Тухайн унаганы зүс, галбир, явдал, хэр номхныг тусгай комисс шүүж дүн тавина. Ингэхдээ тусгайлан зассан тойргийн дагуу эзэн нь гүүгээ хөтлөн гүйнэ. Унагыг нь сул дагуулж, араас нь шилбүүр барьсан нэг хүн элдэн хөөнө. Энэ хооронд нь комиссынхон ажиж шинжиж, оноогоо тавина. Морины хорхойтнууд өөрт таалагдсаныг нүдэлж зүсэлж авна. Манайхан шиг комиссын дүнтэй маргалдаж муудалцана гэж үгүй.
Швейцарт адууг аялал жуулчлал, хүнс гэсэн үндсэн хоёр зорилгоор үржүүлдэг. Мэдээж үүлдэр угсаа сайтайг нь үнэ хүргэж зарах зорилгоор өсгөнө. Түүнээс биш манайх шиг уналга эдэлгээнд хэрэглээд байхгүй. Тийм болохоор энд өгүүлж буй сонгон шалгаруулалт хөөрхий унаганы хувьд амьдрах, эс амьдрахуйн торгон хилийг гэтлэх эгзэгтэй цаг үе. Хүнсэнд хэрэглэх бол унаганд нь нядалдаг учраас галбир муу, зүс дорой, явдал гажигтай унаганы хувьд амьдрах хугацаа нь жилээр биш, сараар яригдана. Ингэж адууныхаа үүлдэр угсааг жилээс жилд чанаржуулан сайжруулдаг учраас манайхны цөм сүрэг гэдэг шиг үнэхээр шигшмэл хүлгүүд байх юм билээ.
Монголчууд малынхаа тоо толгойг өсгөж олшруулахын төлөө зүтгэж, олон малтай малчнаа алдаршуулж шагнаж урамшуулдаг. Мянган малтай боллоо гэж хөөргөхөөс биш зуун шигшмэл хоньтой боллоо гэж магтдаггүй. Үүний цаана чанар гэдэг чухал зүйл орхигдоод байна даа гэх бодол Швейцари нутагт унаганы шалгаруулалт сонирхох зуур төрж билээ. Чанартай, өгөөжтэй, үнэ цэнэтэй цөөн тооны мал цөөддөггүйг тэд бидэнд хэлээд байх шиг.