"Өнөөдөр" мэндэлсэн түүхнээ нэмэх бяцхан таталбар

Б.Галаарид (“Өнөөдөр” сонины анхны ерөнхий редактор, зохиолч, сэтгүүлч)

“Өнөөдөр” сонины түүхт ойг тохиолдуулан үе үеийн “Өнөөдөрчүүд”, цаг цагийн уншигчдадаа баярлалаа гэж хэлье. Анхдагчдад онцлон талархаж байна. Яагаад гэвэл “Өнөөдөр” гэдэг айлын буурийг нь тэгшилж, ханыг нь шийрлэж, өрхийг нь татаж, галыг нь бадрааж, “Өнөөдөр” гэдэг шинэ бүтээгдэхүүнээр уншигчдаа “дайлах” эрхэм хувь А.Баасандорж, Д.Баасанжаргал, Р.Байгалмаа, Ц.Балдорж, Д.Батцэнгэл, Б.Галаарид, Ш.Даваадорж, Д.Заяабат, Б.Лигдэн, З.Мэндсайхан, А.Мягмаржав, Ж.Орхон, Б.Нацагдорж, Б.Пүрэвдаш, Д.Энхболдбаатар, С.Энхжаргал, Р.Эрдэнэдэлгэр гэсэн 17 хүнд ноогдсон байдаг. Тэр 17 хүний “чанасан цай”-г эхэлж амтлах аз нэг түмэн уншигчид ноогдсон. Тэгэхээр “Өнөөдөр” сонины анхны дугаар 10000 хувь сониныг эхэлж уншсан хүмүүсийг ч би бас анхдагч гэж үзэн тус сонины анхны ерөнхий эрхлэгч(редактор)-ийн хувьд онцгойлон талархал илэрхийлж байна.

Эргээд харахад “Өнөөдөр” мэндэлж байсан мөчөөс хойш 15 он нэгэнт улирч, тэр үеийн бүх үйл явдал нь түүх, тэдгээр үйл явдалд оролцогсод нь түүхийн гэрчүүд болж хувирчээ. “Өнөөдөр” сонины тав, арван жилийн ойгоор ч, энэ удаад ч олон хүн дурсамж бичиж, ярилцлага өгч түүхээ тодлож байна. Тус сонины үүтгэл үеийн түүхийг хамгийн нарийн тодорхой мэдэх хүний хувьд зарим нөхдийн үл ялиг андуу эндүүг залруулах, бас бусдын огт мэдэхгүй түүхийг сөхөх нь өөрийг үүрэг гэж үзлээ.

Эхлээд хувийн чанартай нэг тодруулга хийе. Б.Галаарид гэдэг хүн хэн юм, яагаад “Өнөөдөр” сонины анхны ерөнхий редактор болсон юм гэж сонирхох хүн мэдээж байгаа. Би Ц.Балдорж эрхлэгчийн багт, төрийн төв хэвлэл-“Ардын эрх” сонины хариуцлагатай нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байгаад “Өнөөдөр”-ийг үүсгэн байгуулалцсан хүн. Энэ тухай “Өнөөдөр” сонины 2006 оны наймдугаар сарын 28-ны өдрийн дугаарт нийтлэгдсэн, манай анхдагчдын нэг Д.Заяабат хийж, Бал эрхлэгч маань өөрөө уншиж хянасан “Б.Галаарид: “Өнөөдөр”-ийг нийгэм хүлээж байсан юм шүү” ярилцлагад хэрхэн өгүүлснийг ишлэе.

“...УИХ-ын1996 онд болсон сонгуулийн үр дүн нийгэмд олон зүйлийг тодруулсан. Сөрөг хүчин анх удаа сонгуульд ялалт байгуулж засгийн эрх барих боллоо. Үүнийг дагаад хэвлэл мэдээллийн салбарт том өөрчлөлт орж эхэлсэн. Засгийн эрхэнд гарч ирсэн улстөрийн шинэ хүчин хуулийн дагуу төрийн төв хэвлэл “Ардын эрх” сонины эрхлэгчийг томилох нь гарцаагүй байв. Тиймээс энэ сонинд ажиллаж байсан сэтгүүлчдийн хувьд аль нэг намын харьяат хэвлэлд ажиллах уу, эсвэл чөлөөт, хэнээс ч хараат бус, мэргэжлийн сэтгүүлзүйгээ дагах уу гэдэг сонголт хийх хэрэгтэй болсон. Миний хувьд анхнаасаа ардчиллын төлөө явсан, Говь-Алтайд Ардчилсан холбоо байгуулж, Социал демократ намд хүчин зүтгэж, “Үг” сониныг анх гаргаж байсан гэдэг утгаараа ялсан улстөрийн хүчинд илүү талархалтай хандаж байлаа.

Түүнчлэн “Ардын эрх” сонинд ажиллаж, Балдорж гэж хэн бэ, ямархуу сэтгүүлч, уран бүтээлч, менежер вэ гэдгийг сайн мэддэг болсон байснаас сэтгэл хоёрдсон. Эрхлэгчид шинэ сонин гаргах санаа байсан нь лавтай. Дээрээс нь би “За эрхлэгч ээ, та шинэ сонин гарга. Би тэр сониныг чинь сонин шиг сонин болгоход тантай хамтран ажиллая. Хөл дээрээ баттай зогссоны дараа би явна. Надад өөрийн зам мөр бий” гэж хэллээ. Энэ яриа манай байшингийн үүдэнд болсон юм. Эрхлэгч намайг гэрт минь дөхүүлж өгөөд гадаа хэсэг ярилцаж зогсох үед бидний хооронд ийм яриа болсон хэрэг.

Тухайн үед “Ардын эрх” хамгийн шилдэг сэтгүүлчдээс бүрдсэн хүчирхэг баг байв. Энэ хүчирхэг баг өөрсдийн итгэл үнэмшил, үзэл бодлоороо хуваагдахдаа тулсан. “Өнөөдөр” сониныг улстөрийн аль нэг нам, хүчний харьяат бус байлгаж, чөлөөт хэвлэлийг жинхэнэ утгаар нь хөгжүүлье гэсэн сонирхол эрхлэгч бид хоёрт байсан учир би энд ирсэн. Тэрч шалгуураар багаа бүрдүүлэх гэж оролдсон. Сонин анхны дугаараасаа эхлэн чөлөөт, ардчилсан гэдэг зарчим баримталсаар ирсэн...”

“Өнөөдөр” сониныг гаргахаар зориглоцгоосон түүх гэвэл энэ. Сониноо бүртгүүлэх, ямар баг бүрдүүлэх, хэнийг авах, сонины ерөнхий бодлого, загвар дизайн гээд бүх зүйл дээр шийдвэр гаргах эрхийг Бал эрхлэгч надад өгч, шаардлагатай гэж үзсэн үедээ л ярьж зөвлөж байсан болохоос хөндлөнгөөс хүчээр далайлгадаггүй, харьцангуй эрх чөлөөтэй ажиллах боломж олгодог, тэр хэрээр ажил урагштай явдаг байв.

Анх бид Соёлын төв өргөөний доод давхрын нэг жижигхээн өрөөнд, “ЖААГ” радиогийн хаяанд толгой хоргодох зуураа “Монгол ньюс” компанийг байгуулж, хуулийн этгээд болох эхний алхмаа хийсэн. Шинэ компани тэгэхэд Ц.Балдорж эрхлэгчийн барьсан цүнхэнд бүхлээрээ багтаж, “рекламны” Баярсайхан бид хоёр баруун зүүн гар нь болон татварын албанд бүртгүүлэх, данс нээх, тамга захиалах гэхчлэн аж ахуйн нэгж шинээр байгуулахад хийдэг хамаг ажилд гурвуулаа хэлхэлдэн хэд хоног явсан сан.

Дараа нь “Шинэ интернэшнл” компанийн байр руу нүүж, сонины редакц маань эхлээд нэг жижигхэн өрөөнд орсон. Нэг ширээ, хоёр сандалтай. Анхны дугаарын материалуудыг Р.Эрдэнэдэлгэр, Р.Байгалмаа нар шивж, Д.Батцэнгэл макет хийсэн. Жижигхэн өрөөнд олуулаа шахцалдаж овооролдохоор байр сав маань хэдий тавилгагүй ч гэсэн ер хоосон бодогдохгүй, хоосон сав шиг дүнгэнэх цуурайлах юмгүй их л дүүрэн сайхан байсан юмдаг.

Сэтгүүлчид маань өөр өөрийн боломжоор мэдээгээ цуглуулж, цонхны тавцан, цүнх сав аль таарсан юман дээрээ цаас дэлгэн бичицгээдэг байв. Шөнө өдөргүй ажиллацгааж байж дээ. Ямар ч тохижилтгүй тэр өрөөний цементэн шалан дээр нь сонин дэвсэн дугхийж байгаад жиндэн хатгаа авч, түүнийгээ тоохгүй явж байгаад хүндрүүлж сүйд болох шахсанаа санаж байна.

Анхны дугаараа бэлдэх зуур сонины эрхээ хөөцөлдсөн. “Монгол ньюс” ХХК байгуулагдаж, ерөнхий захирал Ц.Балдорж О1 тоот эхний тушаалаараа намайг “МН-Өнөөдөр” сонины ерөнхий редактороор томилж, сониныг улсын бүртгэлд бүртгүүлэхийг үүрэгдэв. Энэ бол 1996 оны есдүгээр сарын 18-ны өдөр.

Энэ тушаалтай холбогдуулан нэг тодруулга хийх ёстой байх. “Өнөөдөр” сонин анх ерөнхий эрхлэгч Ц.Балдорж, ерөнхий редактор Б.Галаарид гэсэн салаа удирдлагатай байсан, мөн анхнаасаа дороо олон орлогч эрхлэгчтэй нүсэр бүтэц байсан мэтээр сүүлийн үед энд тэнд бичдэг боллоо. Энэ бол эндүүрэл.

Ц.Балдорж эрхлэгч маань “Монгол ньюс” ХХК-ийн үүсгэн байгуулагч, ерөнхий захирал нь байсан. “Мн-Өнөөдөр” сонин бол тус компанийн салбар нэгжүүдийн нэг, ерөнхий редактор нь Б.Галаарид миний бие байсан. “Ерөнхий редактор” гэдэг нэрийн тухайд бид бас бодож, хэлэлцэж байж өгсөн юм. Барууны орнуудад Editor-in-Chief гэж байдгийг “Ерөнхий редактор” гэж хэвшүүлье гэж хэлэлцээд анхны дугаартаа “Ерөнхий редактор Б.Галаарид” гэж тавьж, нэрийн хуудсандаа ч англи монголоор мөн тэгж оноон бичиж байв. Харамсалтай нь энэ нэр томъёог “их мэдэгчид” хуулбарлахдаа хоёр өөр үүрэг функцтэй албан тушаал гэж ойлгох болсныг одоо ч олон сэтгүүл, сониноос харж болно. Бид тухайн үедээ энэхүү марзан эндүүрлийг ихэд шоолон хэлэлцдэг байсан бөгөөд нэгэнт нийгэмд ийм гаж ойлголт үүссэн учраас “Ерөнхий эрхлэгч” гэдэг хуучин нэр томъёогоо эргүүлэн хэрэглэх нь дээр юм гэж ярилцах болсон Editor-in-chief-ийг Ерөнхий эрхлэгч гэж оноох болсон нь “Өнөөдөр”-ийн хувьд бүр хожмын, Б.Пүрэвдаш эрхлэгч ажлаа өгснөөс дараа үеийн хэрэг билээ.

Сонин маань анхандаа маш энгийн бүтэцтэй байсан бөгөөд хожим нь хөлөө олж бэхжихийн хэрээр удирдлагын бүтцээ зайлшгүй томруулах шаарлагатай болж, орлогч эрхлэгчидтэй болсон юм. Тодруулбал, 1997 оны аравдугаар сарын эхээр, намайг ажлаа өгч, Б.Пүрэвдаш гуай ерөнхий редактор болсон үеэс нэгдүгээр орлогч, мөн гурван орлогч эрхлэгчтэй болсон .

Одоо “Өнөөдөр”-ийн анхны дугаар хэрхэн хэвлэгдсэн түүхийг өгүүлье. Бал эрхлэгч ер нь аливааг хийхдээ зоригтой ч, зангарагтай ч хөдөлдөг нэгэн гэдгийг олон хүн мэднэ. Тэрээр сонины редакцаа хамгийн орчин үеийн маягаар тохижуулна хэмээн ширээ сандал, компьютер зэргийг авахаар хамаг мөнгөө шилжүүлчихсэн, нэг том танхим тохижуулаад эхэлчихсэн үеэр анхны дугаараа хэвлүүлэх боллоо. Дугаар хэвлэлтэд бэлэн болсон ч түүнийгээ хэвлүүлэх мөнгө байсангүй. Тэр үед “Чөлөөт хэвлэл” сангийн удирдлага нь Х.Наранжаргал байлаа. Тэдний хэвлэх үйлдвэр зээлээр нэг ч сонин хэвлэхгүй гэсэн хатуу журамтай. Зарчимч, шударга, дүрэм журмаа ягштал барьдаг Х.Наранжаргал эгч маань Бал эрхлэгч бид хоёрын гуйлтыг зөвшөөрч анхны дугаарыг маань зээлээр хэвлэж өгөхөөр болсон нь тухайн үедээ юутай ч зүйрлэшгүй том тус байж билээ.

Сонины хэвлэх үйлдвэрийн дарга Б.Галсандорж анд маань анхны дугаар хэвлэлийн машинаас гарч ирэх агшныг нүдээрээ харах хүсэлтийг минь зөвшөөрч үйлдвэр рүүгээ нэвтрүүллээ. Галаагийн ачаар би тийнхүү “Өнөөдөр” сонины хамгийн анхны дугаарыг хэвлэх машинаас гарахад нь дэлгэн үзэх хувь тохиосон юм. Гэрэл зургийн сурвалжлагч Р.Даваажав аливаа шинэ соргог үйл явдлыг үргэлж мэдчихсэн байдаг төрөлхийн мөрдөн сурвалжлагч зангаараа яг тэр эгшнийг хальснаа буулгаж авсан. Тэр зургууд бодвол архивт нь байдаг байх.

Би эхэлж авсан мөнөөх дугаараа гараасаа салгалгүй барьсаар редакц дээрээ ирж,тэнд байгсад уг сонин дээр бүгд гарын үсгээ зурцгаасан. Тэр мөчид “Хонгор зул” сонины эрхлэгч, яруу найрагч Я.Бадамсүрэн бидний баярыг хуваалцсан бөгөөд сонин сониноо дэмжлээ хэмээн ихэд баярлаж мөнөөх гарын үсэг бүхий сониноо би түүнд дурсгал болгон өгсөн юм даг. Тийм дурсгалтай сониныг Я.Бадамсүрэн алга болгоогүй нь лавтай. Манайхан хөөцөлдөж олж авбал маш сонин байх биз.

Анхны дугаарын материал бүрдүүлэлт их амархан байсан. Чадварлаг сайн баг гэдэг юунд ч түүртдэггүйг тэгэхэд л би харсан. Хүн болгон хоёр гурван материал бариад ирэхээршигшилт сонголт хийх ажил л үлддэг юм билээ. Анхны дугаарыг Б.Лигдэн, Б.Пүрэвдаш хоёр аль эрт бэлэн болгочихсон байсан гэж манай анхдагчдын нэг Б.Нацагдорж яагаад эндүү бичсэнийг би үнэндээ ойлгоогүй. Тийм холоос төлөвлөсөн бодлого бидэнд байгаагүй. Сонгуулийн үр дүнтэй холбоотойгоор ар араасаа маш хурдтайгаар хөвөрсөн үйл явдлуудын өөрчлөлт, хувиралтын явцад шинэ сонин байгуулах шийдвэр гаргаж, багаа яаралтай бүрдүүлж, хэнд ямар материал байна, аваад ир гэж л хүссэн. Галаарид тэр олон материалаас сонголт хийх гэж зүдэрсэн байх гэж Б.Пүрэвдаш гуай хашир хүн болохоороо үнэн бичсэн байна лээ.

“Өнөөдөр” маань үндэсний хэмжээнд тардаг өдөр тутмын анхны чөлөөт хэвлэл. Анхдагч байна гэдэг бүх саад бэрхшээлийг эхэлж туулна, бүх зам мөрийг эхэлж гаргана гэсэн үг. Анхдагчийн гаргасан мөр, тогтоосон жишиг ямар байхаас дараа дараагийнхны хувь заяа их хамаардаг. Энэ бол анхдагчийн хамгийн гол хариуцлага. “Өнөөдөр” сонин энэ хариуцлагаа сайн мэдэрч, бүрэн дааж чадсан. Бодлогоор ч, техник технологиор ч тэргүүлэгч байх гэж тэмүүлдэг нь энэ сонины хувьд уламжлал, бас мөнхийн мөрдлөг болсон нь сайн хэрэг.

Би “Өнөөдөр”-т удаан ажиллаагүй. Хожим нь Бал эрхлэгч маань хүрээд ир гэж урихад нь очиж чадаагүй. Очиж чадаагүй учраа нэг сайхан тайлж хэлнэ дээ гэж бодсоор явтал эрхлэгч маань энэ хорвоогоос буцчихсан. “Өнөөдөр”-ийн ололт амжилтыг өөртөө хамаатуулах эрх надад байхгүй, тийм ёс суртахуун ч байхгүй. Гэхдээ анхдагчийн хувьд, “Өнөөдөр” гэдэг их айлын галыг нь бадраахад голлох үүрэгтэй оролцсон хүний хувьд, анхны ерөнхий эрхлэгч нь байсны хувьд өөрт хамаатай, өөрийн мэдэх цаг үеийн түүхийг үнэн мөнөөр нь тодлон үлдээх нь үүрэг гэж үзэн энэхүү дурсамжийг халтартууллаа.

“Өнөөдөр” сониныг өмнөх он жилүүдэд Монголын топ сонинуудын нэг байлгаж чадсан бүх хүмүүст, тэр уламжлалыг нь буухиалан хадгалж буй өнөөгийн хамт олонд, бүх цаг үеийн “Өнөөдөр”-ийн үнэнч уншигчдад 15 жилийн ойн мэнд дэвшүүлье.

“Өнөөдөр” сонин. №209. 2011.09.13.