Нэгэн шөнийн нойроо олон зуунаар солимуй

Яруу найрагч Х.Нямхишигийн шүлгийн шинэ түүвэр “Өөр өнгө” цувралд орж байна. Тэрээр алс баруун Алтайд төрж өссөн, төрмөл ухаанаа таримал ухаанаар бордож бантагнуулаагүй, эцэг өвгөдөөс залгамжилсан монгол ухаан нь элдэв төрлийн “изм”-д автаагүй цөлх нэгэн билээ. Нас залуу тэрбээр их хотын хөл ихт амьдрал руу тэмүүлсэнгүй. Би найрагч хэмээн цээж дэлдэж дөвчигнөсөнгүй. Буйдхан, эгэл даруухан, шоовдорхон ч гэмээр амьдарна. Талхны мөнгөө олохын тулд таарсан ажлаа хийнэ. Өрх гэрээ тэжээнэ. Үлдсэн бүхнийг шүлгэндээ зориулна. Шүлгээр амьсгална. Тэнгэр түүнийг шүлэгч болгон заяажээ.

Гэгээрэл ухаарлыг олоход холхи одох, хотлыг тойрох хэрэггүй нь түүний:

“Аглагийн даяанч өвснүүд

Малын шүдний тухай бясалгасаар

Манангаас өөрцгүйг нь

Ойлгож...” буй тухай шүлгээс нь тодорхой байдаг.

“Шинэ гэгч төгс бус аа

Шилжээд л хуучин

Хуучин гэгч мөнх бус аа

Хувираад л шинэ” гэсэн мөрүүдээс ч энэхүү гэгээрэл нэвт мэдрэгдэнэ.

Түүний шүлэг бүр нь давтагдашгүй, эгээ л төрж өссөн Алтай нутгийнх нь ургаж гүйцсэн таана мэт шимтэй, амьдралыг өөрийн гэсэн өнцгөөс дуулж чадсан байдаг.

Голын эрэг дээрх хуучин дүнзэн байшинг хараад:

Дээвэр нь моддын мөчир дор дарагдчихсан

Дээрээс нь он цаг дарчихсан

Цонхоор нь шагайдаг саран уйдчихаад

Тоохоо больчихсон

Цоонотол нь ээдэг наран ч бас уйдчихаад

Тойрдог болчихсон

Салхинд хүн шиг исгэрдэг, шувуу шиг жиргэдэг

Бас, чоно шиг ульдаг

Самар шиг, өвс шиг, жимс шиг үнэртдэг

Байшин биш шиг харагддаг

Дүнзэн байшин голын эрэгт

Мод мэт

Дүрс нь голын усанд

Чулуу мэт . . .” гэж уран зураг харагдтал бичиж чадаж байгаа хүнийг найрагч гэхгүй бол өөр хэнийг найрагч гэх юм бэ? Үеэ өнгөрөөж, цагаа элээсэн бүхний дүр нь хүртэл чулуу мэт хүнд байдаг нь яалтгүй амьдралын гашуун үнэн билээ.

Х.Нямхишигийг би жинхэнэ монгол найраг бичдэг залуу гэж боддог. Түүний уран бүтээлийн амин сүнс нь монгол ахуй. Харийн номноос хуулбарласан орчуулгын шинжтэй юм түүнд ер үгүй. Хаврын сүүл сарын тухай шүлэг нь үүний нотолгоо. Тэнд бэлчээрийн монгол морьд хаврын өдөр, шөнийг ямархан дүртэй өнгөрүүлдгийг товчхон дүрсэлж, хаврыг түүгээрээ дамжуулан илэрхийлж, зөвхөн Х.Нямхишигийнх гэх хаврын зураг бүтээсэн байдаг.

“Сүрэг, сүрэг адуу

Сүүлэндээ нөмөрдөж хононо

Сүүдэртээ нөмөрдөж өнжинө

Үдшээр, дэлэндээ нөмөрдөнө

Үүрээр, зүүдэндээ нөмөрдөнө.

Гэссэн цасны эцсэн ус

Гээгдсэн хялгаснаас зуурсаар

Шилсэн мөрийн хонхорхойд унаж

Шингэнэ...” хэмээсэн түүний энэхүү шүлэг биднээс сэм сэмхнээ холдсоор байгаа, бид ч ягуухан зугуухан дайжсаар байгаа Монголын хөдөөгийн зурвасхан агшныг өгүүлсэн үгэн хөрөг юм. Тэрээр

“Шорвог нуурын усанд

Шүүдрийн дусал

Шоовдор” гэж дуу алдсан нь эгээ л өөрийнхөө шүлгүүдийг, өөрийнхөө өнөөдрийн амьдралыг хэлчихсэн мэт санагднам.

Хотжоогүй, эрлийзжээгүй, Монголоороо үлдсэн найрагчийн дурлалын тухай шүлэг нь хүртэл монгол ахуйн эгэлхэн атлаа өөр хаана ч байхгүй дүр зургаар дүүрэн аж.

“Танайхаас явсан миний мөрийг

Танадаж жаахан ажаарай, бүсгүй минь

Чихэнд чинь дуулгаж амжаагүй

Чиний тухай шүлгээн би

Ташуу жалгын хунгарт

Ташуураар бичиж орхисон шүү

Тэр шүлгийг цэцэг болохлоор

Тэнд хоёулаа уулзъя, бүсгүй минь...”

Ганцхан Ли Бай л гараг эрхэстэй шүлгээрээ хүүрнэсэн юм биш. Тэнгэртэй ярьж, газартай хуучилсан, ододтой нөхөрлөж, наран саранд өчил дуулгасан үе үеийн монгол найрагчдын яруу тансаг мөрүүд, уран нарийн мэдрэмжид Х.Нямхишиг ч бас өөрийнхөөрөө хувь нэмж л явна.

“Моддын буйд чөлөөнд

Могой хурхирахаас өөр аниргүй

Тэр төглийн дунд

Тэнгэр бидэн хоёр болзоотой.

Сөнгө улаан саранд

Сөөмхөн бийрээ дүрж

Нэгэн шөнийн нойроо

Олон зуунаар солимуй”

Нэгэн шөнийн нойроо хасан байж, нэгэн биеийн жаргалыг умартан байж олон олон зуунд нэрийг нь дуурсгах бүтээл туурвихаар шамдах нь жинхэнэ уран бүтээлчийн тэмүүлэл. Тэмүүлэлтэй хүнийг тэнгэр тэтгэдэг билээ.

“Өөр өнгө” цувралын эрхлэгч Урианхан Б.Галаарид

2010 оны есдүгээр сарын 09.

Жич: Х.Нямхишиг сургуульд сураагүй ч бие даан бичиг үсэг сурч, өөрийгөө боловсруулж, хэнтэй ч ном хаялцах хэмжээнд хүрсэн нэгэн. Намтар түүх нь товчхон. Малчин байсан, одоо ажилчин болсон. Тэгээд л гүйцээ. Тэрээр эгэл даруухан, нам гүмхэн амьдардаг. Шүлгүүд нь харин эзнээсээ тэс ондоо. Түүний шүлгүүд утга гүн, санаа уран, бардам омголон, бас ухаарал гэгээрэл төгс. Түүний дөнгөж сая хэвлэлтээс гарсан "Зун гээсэн чөдөр" шүлгийн түүврийг та зориуд нэг уншаарай.